Llwybr Triniaeth a Rheoli

Dylech gael cynnig triniaeth endometriosis yn unol â’ch rhesymau dros weld meddyg, eich symptomau, eich dewisiadau a’ch blaenoriaethau, yn hytrach na cham yr endometriosis. Bydd hyn yn cynnwys effaith y symptomau ar eich bywyd bob dydd, neu os ydych chi’n bwriadu cael plant yn y dyfodol.

Cwestiynau i’w hystyried

• Eich oedran
• Beth yw eich prif symptomau, fel poen neu anhawster yn beichiogi
• A ydych chi eisiau beichiogi – gall rhai triniaethau eich atal rhag beichiogi
• Sut rydych chi’n teimlo am gael llawdriniaeth
• A ydych chi wedi rhoi cynnig ar rai o’r triniaethau o’r blaen

Mae’n bosib y bydd eich meddyg am ddechrau rheoli symptomau gan ddefnyddio rhyw fath o ddull lleddfu poen. Ni fydd rheoli poen yn atal y clefyd rhag datblygu.

Mae gwahanol fathau o feddyginiaethau poen a fydd yn cael eu cynnig i chi, yn dibynnu ar ddifrifoldeb ac effaith eich symptomau:

• Meddyginiaeth poen arferol fel parasetamol
• Cyffuriau gwrthlidiol ansteroidaidd (NSAIDs) fel ibuprofen neu naprocsen.
• Niwrofodylyddion – caiff y cyffuriau yma eu rhagnodi fel gwrthiselyddion fel arfer, ond mewn dos isel gallan nhw fod yn effeithiol yn trin gwahanol fathau o boen nerfol

Yn 2018, argymhellodd Grŵp Gorchwyl a Gorffen Endometriosis Cymru Gyfan Llywodraeth Cymru y dylai pob claf endometriosis gael mynediad at wasanaethau nad ydynt yn llawfeddygol, fel Ffisiotherapi Pelfig.

Mae ffisiotherapi pelfig yn ceisio mynd i’r afael ag unrhyw broblemau pelfig neu llawr y pelfis allai fod gennych chi, fel poen yn yr ardal honno, problemau sy’n effeithio ar y bledren neu’r coluddyn, neu’r ddau. Mae’n fath o therapi sy’n trin y cyhyrau, y nerfau a’r meinweoedd yn ardal y pelfis. Gallai’r technegau gynnwys, er enghraifft, therapi llaw neu gorfforol a roddir gan ffisiotherapyddion ac arweiniad ar gyfer ymarferion llawr y pelfis y byddech chi’n eu gwneud eich hunain.

Mae’n bosib y bydd meddyg yn defnyddio meddyginiaeth sy’n newid lefelau hormonau i arafu twf endometriosis. Nod hyn yw cadw lefelau hormonau yn sefydlog, gan osgoi’r amrywiadau sydd fel arfer yn digwydd gyda’r cylch mislif. Mae’n debyg bod endometriosis yn cael ei waethygu pan fydd yn dod i gysylltiad â’r hormon estrogen yn benodol.

Mae llawer o driniaethau hormonau wedi’u dylunio i leihau lefel yr estrogen yn y corff yn uniongyrchol. Yn ei dro, gall hyn leihau symptomau ac atal gweithgarwch yr afiechyd.

Gall meddyginiaeth hormonaidd arafu clefyd endometriosis rhag gwaethygu, ond ni fydd yn ei atal yn llwyr, nac yn gwella’r clefyd sydd eisoes yn bodoli. Mae hyn yn golygu na all hormonau wella’r problemau mae endometriosis eisoes wedi’u hachosi, na’r problemau a all eu hachosi yn y dyfodol drwy fod y clefyd yn gwaethygu dros amser (e.e. anffrwythlondeb).

Mae’r gwahanol fathau o driniaethau hormon yn achosi mantais debyg ond mae ganddyn nhw wahanol sgîl-effeithiau. Mae’n debygol mai’r triniaethau hormonaidd cyntaf a fydd yn cael eu cynnig yw’r rhai a ddefnyddir ar gyfer atal cenhedlu, gan fod y rhain yn gallu lleihau poen.

Os nad yw’r rhain yn effeithiol, efallai y byddwch chi’n cael cynnig hormon sy’n dynwared y menopos o’r enw hormon rhyddhau gonadotroffin (GnRH). Ni chaiff GnRH ei gynnig yn yr achos cyntaf yn aml, gan fod defnydd hirdymor yn gysylltiedig ag osteoporosis. Mae hwn yn gyflwr iechyd sy’n gwanhau esgyrn, gan eu gwneud yn fregus ac yn fwy tebygol o dorri yn yr hirdymor. Gan nad yw merched a menywod yn eu harddegau wedi cyrraedd lefel ddelfrydol dwysedd esgyrn, ni chynghorir defnyddio GnRH oni bai ei fod yn driniaeth ail reng a dim ond os nad yw triniaethau eraill gyda sgîl-effeithiau llai difrifol wedi helpu neu’n cael eu goddef. Nid yw GnRH wedi’i drwyddedu fel dull atal cenhedlu, felly dylech barhau i ddefnyddio dull atal cenhedlu wrth ei ddefnyddio. Gallwch ddysgu mwy am yr opsiynau yma fan hyn.

Dylech drafod y gwahanol opsiynau a’r sgîl-effeithiau gyda’ch meddyg i ddatrys pa un sydd orau i chi.

Dylai eich meddyg drafod opsiynau rheoli llawfeddygol gyda chi. Nod unrhyw lawdriniaeth fyddai lleihau effaith y clefyd. Gallai hyn fod i leihau poen, adfer anatomeg arferol y pelfis os oes adlyniadau, neu wella eich siawns o feichiogi os yw’r clefyd yn effeithio ar weithrediad atgenhedlu.

Mae llawdriniaeth geidwadol yn ceisio cael gwared â’r clefyd gan adael eich organau atgenhedlu yn gyfan. Mae dau fath gwahanol o lawdriniaeth geidwadol.

• Abladiad
• Toriad

Fel arfer caiff y ddau fath o lawdriniaeth eu perfformio drwy laparosgopi (llawdriniaeth twll clo), ond bydd toriad fel arfer yn cael ei berfformio gan lawfeddyg neu ymgynghorydd endometriosis arbenigol.

Mae ‘abladiad’ yn golygu tynnu’r clefyd ar yr arwyneb, mae ‘toriad’ yn golygu torri unrhyw endometriosis gweladwy oddi yno

Abladiad yw’r math mwyaf cyffredin o driniaeth lawfeddygol gan ei fod yn llai cymhleth, ac mae mwy o lawfeddygon cyffredinol wedi’u hyfforddi yn y llawdriniaeth yma na thoriad. Mae’r llawfeddyg yn defnyddio laser i losgi unrhyw glefyd maen nhw’n ei weld yn ystod y driniaeth. Mae hyn yn gweithio orau gyda smotiau o glefyd sy’n eistedd ar wyneb strwythurau neu organau pelfig. Nid yw abladiad yn effeithiol iawn yn trin dyddodion dwfn o endometriosis gan nad oes modd i’r laser dreiddio’r meinwe’n ddigon dwfn i ddinistrio nodiwlau o’r clefyd sy’n gorwedd o dan yr wyneb. Gan fod y clefyd yn cael ei losgi i ffwrdd yn ystod abladiad, does dim modd anfon y meinwe i gael biopsi.

Mae toriad yn driniaeth arbenigol a llai cyffredin, lle mae angen mwy o hyfforddiant ac mae’n cymryd mwy o amser i’w gyflawni. Mae toriad yn fwy tebygol o gael ei gyflawni gan lawfeddyg neu ymgynghorydd endometriosis arbenigol. Mae’n cynnwys torri i mewn i’r meinwe i gael gwared â smotiau o’r clefyd yn llwyr. Mae hyn yn golygu bod potensial i’r driniaeth yma gael gwared â dyddodion llawer dyfnach o’r clefyd, ac nid y rhai sydd ar yr wyneb yn unig. Gall y llawfeddyg anfon rhywfaint o’r meinwe a dynnir i’r labordy i’w brofi (biopsi) i gadarnhau’r diagnosis.

Mewn rhai achosion, mae’n bosib y bydd llawfeddyg yn tynnu meinwe yn un o’r ffyrdd yma yn ystod laparosgopi diagnostig. Gall llawdriniaeth geidwadol gynnig rhyddhad rhag symptomau, ond gallan nhw ddychwelyd yn ddiweddarach. Mae’n bwysig cofio bod pob llawdriniaeth yn cyflwyno risg y dylech ei hystyried a’i thrafod gyda’ch ymgynghorydd cyn penderfynu ar lawdriniaeth.

Mewn achosion prin, mae’n bosib y bydd eich meddyg yn trafod llawdriniaeth fwy radical gyda chi, sy’n cynnwys tynnu rhai organau atgenhedlu neu organau eraill. Mae’n bosib y bydd eich meddyg yn ystyried yr hyn a gaiff ei alw’n ‘llawdriniaeth radical’. Mae hyn yn golygu tynnu un neu fwy o’ch organau yn llwyr. Mae dau brif fath o ‘lawdriniaeth radical’ a gaiff eu cysylltu’n aml ag endometriosis.

• Hysterectomi
• Oofforectomi

Mae hysterectomi yn cynnwys tynnu’r groth ac organau eraill, yn ddibynnol ar y math o hysterectomi.

• Hysterectomi llwyr (y groth a’r serfics)
• Hysterectomi is-lwyr (dim ond y groth)
• Hysterectomi llwyr gydag salpingo-oofforectomi (y groth, serfics, tiwbiau ffalopaidd a’r ofarïau)
• Hysterectomi radical (y groth a’r meinwe amgylchynol, tiwbiau ffalopaidd, rhan o’r fagina, ofarïau, chwarennau lymff, meinwe frasterog)

Llawdriniaeth i gael gwared â’r ofarïau yw oofferectomi. Mae oofforectomi unochrog yn tynnu un, ac mae oofforectomi dwyochrog yn tynnu’r ddwy. Ar ôl tynnu’r ddwy ofari, byddwch chi’n mynd i mewn i’r menopos ar unwaith os nad ydy hynny wedi digwydd i chi eisoes.

Mae’r ofarïau’n cynhyrchu hormonau a welwyd eu bod yn chwarae rôl mewn sbarduno symptomau’r clefyd. Os nad yw’r ofarïau yno bellach i gynhyrchu’r hormonau yma, ystyrir bod modd lleihau effaith symptomau endometriosis. Mae symptomau rhai pobl wedi lleddfu drwy dynnu eu ofarïau ynghyd â’r groth. Serch hynny, mae llawer o faterion i’w hystyried wrth feddwl am gael oofforectomi.

Mae ffyrdd llai parhaol o leihau’r hormonau yma nad yw’n cynnwys tynnu’r ofarïau. Efallai y byddwch am ystyried yr opsiynau yma gyda’ch ymgynghorydd cyn penderfynu ar oofforectomi.

Nid yw hysterectomi llawn bob amser yn datrys problemau mae endometriosis wedi’u hachosi yn y gorffennol. Mae llawer o bobl yn adrodd am symptomau’n parhau, a gaiff eu hachosi drwy greithiau neu niwed i organau eraill fel y coluddyn. Gall y menopos achosi symptomau mae llawer yn eu cael yn anodd i’w rheoli, fel blinder, sychder y fagina, a phyliau poeth. Gall hyn fod yn arbennig o anodd i bobl sydd wedi cael llawdriniaeth yn ifanc ac sydd heb bobl o’u cwmpas nhw sy’n profi’r un teimladau ar yr un adeg.

Mae’n bwysig cofio bod profiad pawb yn wahanol, a bod llawer o bobl y mae wedi llwyddo i leddfu eu symptomau endometriosis yn sylweddol drwy driniaethau llai parhaol. Mae’r rhain yn cynnwys triniaethau hormonaidd, ffisiotherapi wedi’i thargedi, neu drwy gael llawdriniaeth i dynnu endometriosis. Gall siarad gyda phobl eraill sydd wedi cael yr un profiadau â chi fod o gymorth, yn ogystal â thrafod y risgiau meddygol a’r manteision gyda’ch ymgynghorydd.

Cyflawnir yr holl lawdriniaethau yma o dan anesthetig cyffredinol. Mae’n bosib y bydd meddyg yn ystyried oofforectomi neu hysterectomi am nifer o resymau, ond does dim modd dad-wneud yr un o’r ddwy lawdriniaeth. Dylech drafod manteision ac anfanteision unrhyw lawdriniaeth gyda’ch llawfeddyg. Mae’n bwysig cofio bod pob llawdriniaeth yn cyflwyno risg y dylech ei hystyried a’i thrafod gyda’ch ymgynghorydd cyn penderfynu ar lawdriniaeth.